Uchwały krajobrazowe powstają w Polsce od 2015 r. Przedstawiamy najnowszy raport o powstających i obowiązujących uchwałach krajobrazowych w ośmiu największych miastach Polski (G8).

Ustawa krajobrazowa, czyli podstawa prawna do tworzenia uchwał krajobrazowych od początku budziła zastrzeżenia natury konstytucyjnej. 12 grudnia 2023 r. (po ośmiu latach!) Trybunał Konstytucyjny (TK) stwierdził, że ustawa jest niezgodna z Konstytucją w zakresie tzw. praw nabytych. Orzekł, że mamy do czynienia z pominięciem prawodawczym. Chodzi o nieuwzględnienie w ustawie krajobrazowej mechanizmu kompensacyjnego w postaci odszkodowania. W tej sytuacji gminy, w których na podstawie uchwalonych kodeksów reklamowych zdemontowano nośniki, stanęły przed nowymi wyzwaniami.

Wyrok TK otworzył drogę do ubiegania się o odszkodowanie za konieczność usunięcia legalnych reklam. Umożliwił również wystąpienie z wnioskiem o wznowienie postępowań zakończonych decyzjami o nałożeniu kar pieniężnych za niezgodność legalnych reklam z uchwałą krajobrazową.

21 grudnia 2023 r. w Dzienniku Ustaw opublikowany został wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie uchwał krajobrazowych, a dzień później w Urzędowym Zbiorze Trybunał opublikował uzasadnienie do tego wyroku.

W uzasadnieniu TK możemy przeczytać między innymi: „(…) brak w kwestionowanym przepisie mechanizmu kompensacyjnego powoduje bezprawność ingerencji w prawa majątkowe, czego skutkiem jest naruszenie zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Uchwała krajobrazowa eliminuje bowiem prawny skutek decyzji administracyjnej o pozwoleniu na budowę wskazanych w niej tablic i nośników reklamowych powstałych przed wejściem w życie uchwały (…)”.

Nie jest tajemnicą, że w Trybunale są sędziowie, co do których legalności powołania są wątpliwości. Jednak w przypadku orzeczenia dotyczącego ustawy krajobrazowej skład sędziowski nie budzi zastrzeżeń, a wyrok zapadł jednogłośnie.

Wyrok Trybunału był wskazaniem dla ustawodawcy do wprowadzenia zmian w prawie. W pewnym uproszczeniu można wskazać na dwie ścieżki, którymi można procedować zmiany: projekt senacki i projekt sejmowy. Zgodnie z regulaminem Senatu w projekcie senackim można wprowadzić do ustawy zmiany dostosowujące ją jedynie w zakresie określonym w wyr. Trybunału Konstytucyjnego. Aby wprowadzić szersze zmiany, o potrzebie wprowadzenia których od dawna wiadomo, należy procedować ustawę w Sejmie. Zdecydowano jednak, że prace ustawodawcze będą prowadzone w Senacie. W kwietniu wniesiono stosowny projekt. Sprawozdanie miało być gotowe w czerwcu. Uwagi do projektu zgłosiło 20 instytucji i organizacji oraz miast, w zdecydowanej większości wskazały one, że projekt nie do końca realizuje wytyczne Senatu i Trybunału, jednocześnie pojawiło się wiele uwag odnoszących się do konieczności wprowadzenia znacznie szerszych zmian w ustawie. Obecnie czekamy na decyzję co do dalszych kroków legislacyjnych.

https://www.senat.gov.pl/prace/proces-legislacyjny-w-senacie/inicjatywy-ustawodawcze/inicjatywa,246.html

Przez wiele lat większość spraw dotyczących uchwał krajobrazowych było zawieszanych przez sądy administracyjne do czasu wydania rozstrzygnięcia przez TK. Od stycznia 2024 r. sprawy zaczęły powracać na wokandy. Sądy rozpatrują skargi, z których niektóre czekały na wyrok od 2017 r. Wyroki sądów można podzielić na trzy grupy:

• uchylenie zapisów dostosowawczych dla tablic i urządzeń reklamowych posiadających zgody budowlane. Takie wyroki zapadły w sprawie uchwał krajobrazowych obowiązujących w Gdańsku, Nysie, Obornikach Śląskich, Bartoszycach. W tym przypadku uchwała dotyczy reklam postawionych po wejściu w życie uchwały oraz tych, które istniały wcześniej i nie mają zgód budowlanych;
• uchylenie zapisów dostosowawczych bez określenia katalogu, jakich tablic i urządzeń reklamowych wyrok dotyczy. Zatem uchwała reguluje jedynie te nośniki reklamowe, które powstały po wejściu w życie uchwały. Takie wyroki zapadły w sprawie uchwał krajobrazowych obowiązujących w Poznaniu, Gdyni, Łodzi, Sopocie, Bytomiu;
• oddalenie skargi na uchwałę. Taką decyzję podjął Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie. Oznacza to, że w uchwale krakowskiej nie jest uwzględniony wyrok TK.

Postanowienia każdej uchwały krajobrazowej są bardzo istotne dla branży OOH, ale nie tylko dla niej. Dotyczą one przedsiębiorców działających w miejscach obowiązywania kodeksów reklamowych. W większości przypadków poniosą oni koszty zmiany identyfikacji wizualnej miejsc prowadzenia działalności. Dla sieci handlowych czy galerii są to często kwoty siedmiocyfrowe. Sieć Biedronka mająca w Poznaniu około 70 sklepów, wyceniła koszty zmiany swojej identyfikacji na sumę 3 mln złotych. Ten przykład doskonale obrazuje, z jak dużymi wydatkami po stronie przedsiębiorców mamy do czynienia.

Wiedza o konsekwencjach wprowadzenia w danym mieście uchwały jest niewielka. Kampanie informujące o nowych przepisach są rzadkością. Zazwyczaj przedsiębiorcy dowiadują się o obowiązujących zapisach już po okresie dostosowania, kiedy zaczynają otrzymywać wezwania do demontażu szyldu lub gdy są na nich nakładane kary za reklamę zapraszającą gości do restauracji. Ale są też odmienne przypadki. Po okresie dostosowania pozostaje wiele szyldów, które nie odpowiadają zapisom uchwały i nikt nie ma odwagi egzekwować zapisów. Obie te praktyki są złe. Problemem jest też brak przejrzystych zasad udostępniania informacji o pracach nad uchwałami krajobrazowymi. Przykładem mogą być Katowice, gdzie bez znajomości konkretnego linku do projektu, nie można go znaleźć na stronie.

W Polsce jest blisko 2 500 gmin. Każda z nich ma możliwość uchwalenia swojego prawa lokalnego dotyczącego reklam, ogrodzeń i obiektów małej architektury. Uchwały krajobrazowe obowiązują w 84 gminach. W 2024 r. przybyło 5 nowych uchwał krajobrazowych – najmniej w historii. Od 2016 r. wojewodowie i sądy unieważnili w całości zapisy 9 uchwał. W 2024 r. było 14 zmian uchwał krajobrazowych (od początku okresu obowiązywania ustawy łącznie było 46 takich przypadków). Wyraźnie świadczy to o jakości tworzonego prawa – to bardzo często efekt powiedzenia, które słyszałem wielokrotnie od urzędników czy radnych – „uchwalmy to tak jak jest, potem najwyżej się poprawi”. Najlepszym przykładem jest Kraków, który po uchwaleniu uchwały zdążył już stworzyć dwa nowe projekty poprawiające pierwotną uchwałę. To jest złą praktyką.

Należy zadać sobie pytanie: dlaczego tak niewiele gmin uchwaliło do tej pory uchwały krajobrazowe?

Powody są różne:

• Nie każda gmina ma taką potrzebę. Edukując lokalny rynek i wskazując dobre praktyki można osiągnąć pożądany efekt. Poza tym istnieje prawo budowlane, które w niektórych przypadkach jest dobrym i wystarczającym narzędziem.
• Początkowo wątpliwości budziła zgodność ustawy krajobrazowej z Konstytucją, a po wyr. Trybunału Konstytucyjnego brak zmian w ustawie powoduje równie duże utrudnienia.
• Wiele samorządów obawia się, że uchwały krajobrazowe mogą uderzyć w lokalnych przedsiębiorców.
• Przepisy ustawy krajobrazowej są niejasne, zaś procedura jej tworzenia skomplikowana.
• Uchwały krajobrazowe są kosztowne – proces ich tworzenia a potem realizacji wymaga dużych nakładów.

Dlaczego zatem część gmin podejmuje decyzję o tym, aby przygotować i głosować uchwały krajobrazowe? Spotkałem się z różnymi motywacjami. Oczywiście dla dużych miast sprawą najistotniejszą jest uporządkowanie przestrzeni publicznej i usunięcie z niej nadmiaru reklam. Jednak często nie jest to poprzedzone pogłębioną analizą, a problem jest źle definiowany. Najlepiej obrazują to prezentacje miast pokazujące chaos reklamowy, rekordzista w prezentacji opublikowanej w 2021 r. pokazywał zdjęcia z 2004, opisując je jako stan rzeczywisty.

Można też czasem odnieść wrażenie, że niektóre gminy uchwalają nowe prawo głównie po to, aby móc pobierać opłatę reklamową, czy też – jak ma to miejsce w przypadku Gdańska – wprost zarządzać rynkiem reklamy na swoim terenie. Ten kierunek bardzo przypomina sposób działania samorządów dużych miast w Niemczech, które wybudowały własne nośniki reklamy zewnętrznej i zaczęły prowadzić działalność konkurencyjną względem komercyjnych firm outdoorowych. Unia Europejska zakwalifikowała to postępowanie jako niezgodne z prawem. W efekcie miasta musiały sprzedać posiadane nośniki.

Wśród miast G8 (ośmiu największych miast w Polsce) uchwały krajobrazowe przegłosowały kolejno: Łódź, Gdańsk, Warszawa Kraków i Poznań. Inne duże miasta to Opole, Sopot, Gdynia, Leszno, Cieszyn, Tarnów, Nowy Targ, Nowy Sącz, Ciechanów, Kalisz, Wałbrzych, Bielsko Biała.
Ciechanów to pierwsze miasto z uchwałą krajobrazową, a zarazem pierwsze miasto, które uchwaliło opłatę reklamową i które wkrótce potem, pod naciskiem przedsiębiorców i mieszkańców, ją uchyliło.
Oto aktualny stan uchwał krajobrazowych w miastach G8.

Łódź – uchwała krajobrazowa po okresie dostosowania/ częściowo uchylona

Łódź uchwaliła kodeks reklamowy jako pierwsze miasto wojewódzkie (16 listopada 2016 r.). Podstawowe postanowienia łódzkiej uchwały krajobrazowej:

•  strefy – 3;
• maksymalny format reklamy wolnostojącej – 18m2;
•  reklama na elewacji podczas remontów – maksymalnie 30% powierzchni, pozostałą część musi stanowić odtworzenie elewacji, reklama może być eksponowana nie dłużej niż przez 8 miesięcy;
•  reklama na elewacji – tylko w II strefie na ścianach szczytowych, nie więcej niż na 25% elewacji;
•  szyldy – liczba i wielkość szyldów są bardzo ograniczone i zmieniają się w zależności od strefy, przeznaczenia obiektu, jego wysokości, preferowaną formą szyldów są litery przestrzenne;
•  zakazy – umieszczanie reklam na banerach, reklam wolnostojących bez stałego zamocowania w gruncie oraz reklamy mobilnej;
• reklama cyfrowa – mocno ograniczona;
• murale – zakazane;
• okresy dostosowania – od 3 do 5 lat w zależności od strefy;
• warunki dostosowania – nieokreślone;
• prawa nabyte – uwzględnione w wyr. WSA.;
• aktualizacja uchwały – 1.

Uchwała wkrótce po uchwaleniu została zaskarżona. 11 sierpnia 2017 r. WSA w Łodzi stwierdził nieważność uchwały w całości. Wśród zarzutów najistotniejszy merytorycznie był ten, że uchwała nie wskazuje warunków dostosowania istniejących tablic i urządzeń reklamowych oraz że na nowo reguluje kwestie uregulowane w ustawie o drogach publicznych.

W połowie października 2017 r. miasto złożyło skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA). Po dwóch latach oczekiwania, w październiku 2019 r. NSA rozpatrzył skargę i odesłał sprawę do ponownego rozpoznania do WSA. W styczniu 2020 r. WSA zawiesił rozpatrzenie sprawy do czasu rozstrzygnięcia przez Trybunał Konstytucyjny kwestii zgodności ustawy z Konstytucją.

9 maja 2024 r. WSA w Łodzi rozpatrzył zawieszone do tej pory skargi dotyczące uchwały krajobrazowej i unieważnił wszystkie zapisy dotyczące okresu dostosowania dla tablic reklamowych, czyli uchwała w Łodzi obowiązuje jedynie te nośniki, które zostały ustawione po jej wejściu w życie. Wyrok jest prawomocny.

Mimo zakończenia okresów dostosowania we wszystkich strefach (12 marca 2022 r. zakończył się ostatni okres dostosowania), miasto nie nakładało kar na właścicieli nośników reklamowych. Będąc w niejasnej sytuacji prawnej stwierdzono, że lepiej edukować, a nie karać. Dlatego obecnie nie ma problemów z rozliczaniem niesłusznie nałożonych kar.

W lutym 2018 r. Łódź ogłosiła, że przystępuje do prac nad nowym kodeksem reklamowym. Dotychczas obowiązująca uchwała miała zostać uchylona, a w jej miejsce miało zostać ustanowione nowe prawo dotyczące reklam. 7 marca 2018 r. uchwalono uchwałę intencyjną. W maju 2019 r. odbyły się konsultacje dotyczące założeń nowego projektu. Mimo, że projekt jest gotowy, do jego publikacji i wyłożenia nie doszło. Po ogłoszeniu wyroku Trybunału miasto wstrzymało prace legislacyjne.
Dodajmy, iż od początku 2016 r. w Łodzi obowiązywała uchwała o parku kulturowym ulicy Piotrkowskiej. Regulowała ona kwestie reklam w centrum miasta. Jednak we wrześniu 2020 r. WSA w Łodzi stwierdził jej nieważność w całości. 20 listopada 2024 r. Rada Miejska Łodzi podjęła uchwałę w sprawie ogłoszenia o podjęciu prac nad utworzeniem Parku Kulturowego ulicy Piotrkowskiej i historycznego ukształtowania Miasta Łodzi. Wnioski do projektu można było składać do końca grudnia 2024 r.

Urząd Miasta udostępnił stronę, na której w przejrzysty sposób można zapoznać się z aktualną uchwałą.

Pełny tekst uchwały krajobrazowej znajduje się - tutaj.

Z treścią wyroku WSA (sygn. akt II SA/Łd 938/19) w sprawie uchwały krajobrazowej można zapoznać się tu.

Projekt uchwały o parku kulturowym znajduje się tu.

Gdańsk – uchwała krajobrazowa obowiązująca po okresie dostosowania/ częściowo uchylona

Gdańsk uchwalił swój kodeks reklamowy na sesji Rady Miasta 22 lutego 2018 r..
Podstawowe regulacje uchwały:

• strefy – 8;
•  maksymalny format reklamy wolnostojącej – 18m2;
•  reklama na elewacji podczas remontów – dopuszczona tylko w niektórych strefach. Może stanowić od 30% do 100% powierzchni w zależności od rodzaju budynku. Reklamę można eksponować maksymalnie przez 12 miesięcy, raz na 5 lat;
•  reklama na elewacji poza szyldami – praktycznie zakazana;
•  szyldy – liczba i wielkość szyldów bardzo ograniczona. Z drugiej strony zmieniają się w zależności od strefy, przeznaczenia obiektu, jego wysokości. Preferowaną formą szyldów są litery przestrzenne;
• zakazy – umieszczanie reklam na banerach i siatkach reklamowych poza remontami;
• reklama cyfrowa – mocno ograniczona poza należącymi do miasta „terenami o funkcji widowiskowo-sportowej, której charakter wymaga niekonwencjonalnych form promocji”;
•  murale – dopuszczone w niektórych strefach;
•  okresy dostosowania – 2 lata;
•  warunki dostosowania – częściowo określone;
•  prawa nabyte – uwzględnione w wyroku NSA.

Uchwała krajobrazowa Gdańska jest obszerna (liczy 53 strony bez załączników) i skomplikowana, często wymaga konsultacji prawnych. Okres, w którym należało dostosować reklamy (powstałe przed wejściem w życie uchwały) do postanowień uchwały minął 2 kwietnia 2020 r. W okresie przejściowym miasto nie wydawało zgód na adaptację istniejącej reklamy do zapisów uchwały.

Efektem wprowadzenia uchwały krajobrazowej w Gdańsku jest likwidacja prawie wszystkich wolnostojących nośników systemowych. W rezultacie pozostały jedynie reklamy na wiatach przystankowych, których właścicielem jest miasto oraz nieliczne nośniki wolnostojące na terenie miejskim.

Na stronie poświęconej uchwale krajobrazowej, miasto umieściło licznik kar nałożonych za reklamy, które są niezgodne z zapisami uchwały, jednak po wyroku TK licznik „się zatrzymał”. Należy pamiętać, że kara naliczona to nie to samo, co kara zapłacona. Po ogłoszeniu wyroku Trybunału wpłynęło wiele wniosków o zwrot zapłaconych kar. Mimo, że w ostatnim roku zapadły pierwsze wyroki zobowiązujące miasto do zwrotu kar, proces ten nie przebiega szybko.

24 kwietnia 2024 r. NSA rozpatrzył zawieszone do tej pory skargi dotyczące uchwały krajobrazowej i unieważnił wszystkie zapisy dotyczące okresu dostosowania dla tablic reklamowych posiadających zgody budowlane, czyli uchwała w Gdańsku obowiązuje te nośniki, które zostały ustawione po wejściu w życie uchwały lub które nie posiadają zgód budowlanych. Wyrok jest prawomocny.

Po wejściu w życie uchwały krajobrazowej miasto przeprowadziło przetargi na dzierżawę terenów w pasie drogowym pod usytuowanie nośników reklamowych oraz na dzierżawę wiat przystankowych. Tym samym, prawie wszystkie nośniki reklamowe w przestrzeni publicznej zniknęły z terenów prywatnych i znalazły się na terenach należących do miasta. Czy zatem chodziło tylko o ochronę krajobrazu?

Z uchwałą można zapoznać się na stronach Urzędu:

Ponadto Gdańsk przygotował stronę dla lokalnych przedsiębiorców, którzy muszą dostosować swoje szyldy do zapisów uchwały: http://www.uchwalakrajobrazowagdanska.pl/

Z treścią wyroku NSA w sprawie uchwały krajobrazowej można zapoznać się tu

Warszawa – uchwała uchylona w całości / prace nad nową uchwałą

Warszawska uchwała krajobrazowa została ustanowiona na sesji Rady Miasta 16 stycznia 2020 r. Miesiąc później Wojewoda Mazowiecki opublikował rozstrzygnięcie nadzorcze i stwierdził nieważność całej uchwały. Powodem takiej decyzji nie była niechęć Wojewody do porządkowania przestrzeni publicznej, ale niezgodność przepisów uchwały z prawem.

Miasto złożyło skargę na rozstrzygnięcie Wojewody. 8 grudnia 2020 r. odbyła się rozprawa przed WSA w Warszawie. Sąd oddalił skargę, przyznając częściową rację argumentom wojewody i utrzymując unieważnienie uchwały w mocy. Wojewoda złożył skargę kasacyjną do NSA, które podtrzymało wyrok WSA.

W uzasadnieniu NSA stwierdził:

•  uchwała nie może określać liczby dopuszczonych na danej nieruchomości nośników reklamowych niebędących szyldami,
•  nie może dotyczyć słupków wygradzających oraz ogrodzeń, będących elementami bezpieczeństwa ruchu drogowego,
•  nie może dotyczyć tablic urzędowych.

Jednocześnie uznał argumenty miasta stwierdzając, że uchwała może regulować:

• gabaryty i ażurowość szyldów, nawet jeśli ogranicza to gamę materiałów, z których można je wykonać,
•  tablice informujące o finansowaniu inwestycji publicznych ze środków zewnętrznych,
•  szyldy będące muralami.

Prace nad nową uchwałą rozpoczęły się pod koniec 2021 r.. 24 lutego 2023 r. projekt warszawskiej uchwały krajobrazowej wyłożono do publicznego wglądu.

Poniżej przedstawiam główne założenia projektu w Warszawie:

• strefy – 3, dodatkowo uchwała wyodrębnia ciągi komunikacyjne;
•  maksymalny format reklamy wolnostojącej – 18m2;
• reklama na elewacji podczas remontów – można ją eksponować na niewielkiej części powierzchni siatki osłonowej, maksymalnie przez 9 miesięcy, raz na 5 lat;
• reklama na elewacji – preferowane są murale;
•  szyldy – liczba i wielkość szyldów są ograniczone. Preferowaną formą szyldów są litery przestrzenne;
•  reklama cyfrowa – w dużym stopniu ograniczona możliwościami technicznymi;
•  okres dostosowania – 3 lata dla szyldów, dla pozostałych nośników 2 lata;
•  warunki dostosowania – częściowo określone;
•  prawa nabyte – nieuwzględnione.

Wiadomo, że uchwała w tej formie nie trafi pod głosowanie. Nowy projekt będzie zapewne uwzględniał uwagi, które wpłynęły po wyłożeniu, wyroku Trybunału Konstytucyjnego oraz związanych z nim wyroków WSA i NSA, a także zapisy dotyczące nowopowstałego parku kulturowego. Do tej pory nie została wyjaśniona kwestia nowej uchwały intencyjnej. O konieczności jej uchwalenia wskazano podczas ogłoszenia wyroku NSA. Miasto nie wyklucza podjęcia takiej uchwały.

Dziś nie wiadomo, kiedy będzie można zapoznać się z nowym projektem, zapewne do zakończenia wyborów prezydenckich żadnych dat nie poznamy.

7 grudnia 2023 r. w Warszawie uchwalono dokument o powołaniu Parku Kulturowego „Historyczne Centrum Warszawy”. Tworzenie parków kulturowych jest bardzo dobrym narzędziem do ochrony dziedzictwa kulturowego. W przypadku Warszawy miało być pięknie a wyszło tak sobie, pomijam kwestę przenośnych toalet, których funkcjonowanie w przestrzeni publicznej zdaniem władz miasta jest nieestetyczne, a co za tym idzie ma na nie zgody w parku kulturowym. Przede wszystkim zapomniano, że miasto jest skomplikowanym bytem, w związku z tym przy tworzeniu prawa potrzebne jest uwzględnianie wszystkich aspektów związanych z jego funkcjonowaniem. Potrzebne są szerokie konsultacje społeczne przed uchwaleniu prawa, a nie po jego uchwaleniu. Dobrobyt miasta jest budowany przez prężnie działające firmy. Urząd powinien im pomagać, a nie szkodzić.

Tymczasem na stronie miasta możemy przeczytać: „Pierwotnie wszystkie przepisy uchwały miały zacząć obowiązywać 29 grudnia 2024 r.. Po spotkaniach z przedsiębiorcami ze Starego i Nowego Miasta w lipcu 2024 r. oraz osobami z urzędu miasta odpowiedzialnymi za projekt uchwały krajobrazowej, Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków postanowiło zmienić uchwałę o parku kulturowym, aby uprościć i doprecyzować część zasad.”

Mam nadzieję, że popełnione błędy zostaną naprawione.

Ważną inicjatywą Warszawy jest praca nad usuwaniem nielegalnych reklam, co w mojej ocenie jest podstawowym czynnikiem odpowiadającym za bałagan w przestrzeni publicznej. Z osiągnięciami miasta w tym zakresie można zapoznać się na stronie: https://zdm.waw.pl/aktualnosci/usuwamy-nielegalne-reklamy-bilans-grudnia-2024-r/

Ze starym projektem uchwały można zapoznać się pod adresem: https://architektura.um.warszawa.pl/uchwala-krajobrazowa

Z wyrokiem WSA w Warszawie można zapoznać się pod adresem: http://www.orzeczenia-nsa.pl/wyrok/iv-sa-wa-899-20/229ec0c.html

Z wyrokiem NSA można zapoznać się pod adresem: https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/46E6BF7005

Więcej o projekcie parku kulturowego: https://konsultacje.um.warszawa.pl/processes/park-kulturowy-HCW-2024?locale=pl

Kraków – uchwała krajobrazowa obowiązująca po okresie dostosowania/prace nad nową uchwałą

Prace nad uchwałą w Krakowie rozpoczęły się w październiku 2015 r. Przez ten czas wyłożono 3 projekty. 26 lutego 2020 r. Rada Miasta Krakowa zdecydowaną większością głosów przyjęła uchwałę krajobrazową. Uchwałę opublikowano 9 marca 2020 r. w Dzienniku Urzędowym Województwa Małopolskiego i zaczęła obowiązywać 1 lipca 2020 r..

Główne regulacje wyglądają następująco:

•  strefy – 5; dodatkowo uchwała określa inne warunki dla ciągów komunikacyjnych i terenów sklepów wielkopowierzchniowych i stacji benzynowych;
•  maksymalny format reklamy wolnostojącej – 18m2;
•  reklama na elewacji podczas remontów, która jest dopuszczona tylko w niektórych strefach. Ekspozycja reklamy może stanowić do 50% powierzchni banneru. Reklama może być eksponowana maksymalnie przez 12 miesięcy raz na 7 lat;
•  szyldy – liczba i wielkość szyldów są bardzo ograniczone i zmieniają się w zależności od strefy, wysokości i przeznaczenia obiektu, miejsca umieszczenia. Preferowaną formą szyldów są litery przestrzenne;
•  reklama cyfrowa – praktycznie zakazana, za wyjątkiem nośników CLP i ekranu o powierzchni ponad 5 tys. m. Ekran zamontowano na Tauron Arena w Krakowie, gdzie w rezultacie reklama jest możliwa w czasie imprez;
•  murale – znacząco ograniczone;
•  okresy dostosowania – 2 lata;
•  warunki dostosowania – częściowo określone;
•  prawa nabyte – nieuwzględnione.

Okres dostosowania dla reklam, które istniały przed wprowadzeniem uchwały krajobrazowej minął 1 lipca 2022 r.

28 czerwca 2024 WSA w Krakowie oddalił 10 skarg administracyjnych na uchwałę krajobrazową Krakowa. Wyrok jest nieprawomocny. Pozostałe skargi administracyjne, które były rozpatrywane 3 lipca 2024 r. zostały zawieszone, z uwagi na niezakończenie spraw rozpatrywanych 6 dni wcześniej.
30 września 2020 r. na sesji Rady Miasta Krakowa, odbyło się pierwsze czytanie projektu uchwały, które dotyczyło przede wszystkim wprowadzenia opłaty reklamowej. Uchwała nie znalazła poparcia u radnych.

1 grudnia 2022 r. Prezydent Miasta Krakowa wydał zarządzenie powołujące zespół zadaniowy ds. zmian w uchwale krajobrazowej. W uzasadnieniu możemy przeczytać, iż zespół powstał „W trosce o jakość przestrzeni i krajobrazu miasta Krakowa, chcąc zapewnić skuteczność egzekwowania przepisów uchwały (…), oraz mając na względzie potrzebę przeanalizowania zasadności wprowadzenia zmian w tej uchwale, w zakresie przepisów, których stosowanie budzi wątpliwości interpretacyjne, jak również ewentualnej potrzeby uzupełnienia uchwały krajobrazowej o nowe przepisy, których potrzeba ujawniła się w związku z jej stosowaniem…”.

Tak powstał nowy projekt uchwały krajobrazowej. Projektu jednak nie przedstawiono publicznie, z nieoficjalnych informacji wiadomo, że zmiany były kosmetyczne i dotyczą głównie szyldów. Jednak w wyniku prac zespołu, problemów związanych z zapisami uchwały oraz dyskusją w radzie - 11 października 2023 r. na sesji Rady Miasta Krakowa podjęto nową uchwałę intencyjną, zobowiązującą prezydenta miasta do napisania nowej uchwały krajobrazowej.

Obecnie powstaje nowa uchwała krajobrazowa, jej wstępny, niepełny projekt został umieszczony na stronie BIP pod koniec 2024 r.. Z zapisów projektu wiadomo, że zmiany będą dotyczyły między innymi: uściślenia przepisów, wprowadzenia nowych regulacji dla szyldów, murali oraz reklam na rusztowaniach, a także reklamy wyborczej. Wyłożenie projektu jest możliwe w drugim kwartale 2025 r..
Należy również wspomnieć, że w Krakowie są trzy parki kulturowe: Stare Miasto (od 2010 r.), Nowa Huta (od 2019 r. z nowelizacją w 2024 r.) oraz Kazimierz ze Stradomiem (od 2022 r.). Trwają też prace nad utworzeniem parku kulturowego Stare Podgórze z Krzemionkami. Skoordynowanie zapisów uchwały krajobrazowej oraz parków kulturowych jest kolejnym elementem, który musi być uwzględniony w nowym prawie.

Wszystkie dokumenty dotyczące obowiązującej uchwały znajdują się na stronie: https://www.bip.krakow.pl/?bip_id=1&mmi=22515

Dokumenty dotyczące nowego projektu znajdują się pod adresem: https://www.bip.krakow.pl/?dok_id=188050

Orzeczenie WSA dotyczące uchwały krajobrazowej znajduje się tu: https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/7A6CCB5270

Poznań – uchwała krajobrazowa częściowo uchylona

Uchwałę intencyjną, Poznań przyjął najpóźniej ze wszystkich miast G8 – w marcu 2017 r. Prace nad projektem trwały od początku 2017 r. Od maja 2019 r. można było zapoznać się z projektem uchwały. W lutym 2021 r., odbyło się pierwsze wyłożenie projektu. W październiku drugie, a we wrześniu 2022 r. - trzecie.

24 stycznia 2023 r., na Sesji Rady Miasta została przegłosowana uchwała krajobrazowa.

27 lutego 2023 r.. Wojewoda Wielkopolski wydał rozstrzygnięcie nadzorcze, unieważniające w całości poznańską uchwałę krajobrazową. Wojewoda zwrócił między innymi uwagę na trzy błędy formalne:

•  nieprzekazanie radzie miasta nieuwzględnionych przez prezydenta uwag, dotyczących między innymi murali;
•  niejednoznaczne zapisy dotyczące dostosowania reklam do zapisów uchwały;
•  przekroczenie ustawowych kompetencji w kwestii regulacji nielegalnych reklam.

Miasto nie zaskarżyło rozstrzygnięcia nadzorczego wojewody. Do projektu wprowadzono poprawki, dostosowujące dokument do wytycznych zawartych w rozstrzygnięciu nadzorczym. W kwietniu projekt wyłożono do publicznego wglądu. Można było oczywiście składać do niego uwagi, z których żadna istotna nie została uwzględniona. 11 lipca 2023 r. na sesji Rady Miasta Poznania po raz kolejny uchwalono uchwałę krajobrazową. W projekcie znalazła się jednak jeszcze jedna bardzo istotna zmiana. Do jednego roku skrócono dotychczas 5-letni okres, w którym należy dostosować nośniki istniejące w dniu wejścia w życie uchwały (dostosowanie prawie w każdym przypadku polega na demontażu). Ograniczono również możliwość stosowania nośników cyfrowych.

Poznański dokument jest napisany przejrzyście, zrozumiale.
W skrócie zapisy uchwały krajobrazowej przedstawiają się następująco:

• strefy – są 4: staromiejska, centrum i historyczne dzielnice, zurbanizowana, przyrodnicza;
• maksymalny format reklamy wolnostojącej – 18m2;
•  reklama na elewacji podczas remontów – może być eksponowana maksymalnie na 50% powierzchni siatki ochronnej przez 1 rok, ale ponownie można ją umieścić po upływie 5 lat;
•  reklama na elewacji – tylko niewielkie formy; na ścianach ślepych w obszarze zurbanizowanym do 36 m2;
•  szyldy – liczba, wielkość zależy od typu nośnika i strefy;
•  reklama cyfrowa – jest niedoprecyzowana;
• murale – od 5% do 50% powierzchni elewacji w zależności od strefy;
• okresy dostosowania – 1 rok;
• warunki dostosowania – określono częściowo wyłączając z nich wiaty przystankowe;
•  prawa nabyte – uwzględnione w wyroku WSA.

Kilka firm zaskarżyło uchwałę. 25 stycznia 2024 r. WSA w Poznaniu uchylił wszystkie zapisy dostosowujące. Sąd „w pełni zgadzając się przy tym z powołaną argumentacją trybunału, (…) stwierdził nieważność zaskarżonej uchwały w zakresie § 10 ust. 1-3 i ust. 6”. Oznacza to, że uchwała poznańska będzie obowiązywała wyłącznie te nośniki reklamowe, które zostały ustawione po wejściu w życie uchwały. W tej części wyrok jest prawomocny. Pozostała część wyroku została zaskarżona kasacyjnie do NSA. Na rozstrzygnięcie NSA będziemy musieli poczekać, obecnie czas oczekiwania wynosi około 3 lat.
Warto zwrócić uwagę na pewien paradoks: pierwsza uchwała powstała przed wyrokiem TK i została uchylona, gdyż przekroczyła ustawowe kompetencje w kwestii regulacji nielegalnych reklam. Gdyby powstała po wyroku TK - raczej nikt by jej skutecznie nie zaskarżył.

Wydział Urbanistyki i Architektury udostępnia stronę z informacjami o uchwale i rozstrzygnięciu nadzorczym: https://www.poznan.pl/krajobrazowa/

Od lutego 2018 r. Poznań ma park kulturowy, który obejmuje głównie obszar Starego Miasta: https://www.poznan.pl/mim/main/o-parku-kulturowym,p,39836,39839.html

Z treścią wyroku WSA w sprawie uchwały krajobrazowej można zapoznać się tu: https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/EA419C9F7C

Szczecin – wstrzymane prace nad uchwałą krajobrazową

Przystąpienie do prac nad uchwałą w Szczecinie poprzedziła szczegółowa inwentaryzacja. W rezultacie pokazała ona, że jedynie 19% reklam w mieście jest ustawionych legalnie. Szczecin, jako jedyne miasto w G8, skonstruował swój kodeks na bazie istniejących planów miejscowych (pozostałe miasta wprowadzając uchwały reklamowe zmienią miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego).
W efekcie konstrukcja dokumentu podzieliła miasto na tyle stref, ile zostało uchwalonych planów miejscowych plus jedna strefa, w której brak było planu miejscowego. Był to najbardziej skomplikowany i najobszerniejszy projekt uchwały (gdyby wydrukować całość otrzymalibyśmy ponad 1000 stron). Jednak jeżeli wybieraliśmy konkretną lokalizację, uchwała dla tego miejsca była bardzo czytelna i skondensowana, zazwyczaj mieściła się na jednej stronie A4.

Jednocześnie był to pierwszy projekt, który uwzględniał prawa nabyte.
Projekt wyłożono w 2017 r.. Zebrano uwagi, przesłano radzie miasta do głosowania i na tym się skończyło. Projekt został skrytykowany przez część radnych i nie trafił pod głosowanie. Nie podaję jego szczegółów, gdyż mają one jedynie wartość archiwalną.

W 2023 r. opracowano wstępne założenia do nowej uchwały. Po ogłoszeniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego wstrzymano dalsze prace nad nową uchwałą krajobrazową Szczecina.
Obecnie prace nad uchwałą znajdą się w gestii nowo powołanego Architekta Miasta. Na więcej szczegółów należy zatem poczekać.

Wrocław – wstrzymane prace nad uchwałą krajobrazową

We Wrocławiu wcześnie rozpoczęto prace nad projektem uchwały krajobrazowej. Jeszcze zanim powstał projekt uchwały (2014 r.), w mieście powołano park kulturowy, który uporządkował historyczne centrum miasta. Za przygotowanie uchwały odpowiada Wydział Architektury i Zabytków.

Pierwsze spotkanie konsultacyjne odbyło się we wrześniu 2017 r., a kolejne w kwietniu 2021 r. Projekt uchwały krajobrazowej wyłożono do publicznego wglądu na przełomie kwietnia i maja 2021 r.
Wrocławski projekt napisano odmiennie od pozostałych. Uchwała wskazuje konkretne miejsca, w których może stanąć nośnik w określonym formacie. W rezultacie, taka konstrukcja jest oczywista tylko na dzień utworzenia dokumentu. Nie wiadomo, jakie formy będą możliwe do realizacji, jeżeli zmieni się układ przestrzenny miasta.

W skrócie regulacje uchwały przedstawiają się następująco:

• strefy – brak tradycyjnego podziału różnicującego zasady sytuowania nośników. Ze względów organizacyjnych miasto jest podzielone na ponad 100 obszarów. W wyniku takiego podziału, każdy jest opisany w oddzielnym punkcie z naniesionymi lokalizacjami, w których można ustawić słup reklamowy i tablicę małego, średniego, dużego lub wielkiego formatu;
• maksymalny format reklamy wolnostojącej – 36m2;
• dominującym formatem jest CLP oraz tablice do 9m2;
• reklama na elewacji podczas remontów – może być eksponowana maksymalnie na 1/3 powierzchni siatki ochronnej maksymalnie przez 1 rok, ponownie można ją umieścić po upływie 10 lat;
•  reklama na elewacji – tylko niewielkie formy;
• szyldy – ich liczba i wielkość zależy od wielu czynników;
•  reklama cyfrowa – dopuszczono ją na formacie do 18m2, ale z zastrzeżeniami, ograniczeniami i wyjątkami;
•  murale – 10% powierzchni muralu może zawierać treści reklamowe;
• okresy dostosowania – do 2 lat w zależności od strefy;
• warunki dostosowania – określono częściowo;
• prawa nabyte – częściowo uwzględnione.

Podobnie jak w Szczecinie, projekt nie został pozytywnie przyjęty przez radnych, dlatego też rozpoczęły się prace nad jego zmianą.

Po wyroku Trybunału Konstytucyjnego na stronie miasta pojawił się komunikat: „W związku z (…) rozstrzygnięciem Trybunału Konstytucyjnego procedowanie przygotowanego projektu uchwały krajobrazowej staje się bezprzedmiotowe”.

15 lutego 2025 r. na sesji Rady Miejskiej Wrocławia potwierdzono w głosowaniu, że na razie nie będą prowadzone prace nad uchwałą.

Projekt i kalendarium prac nad uchwałą Wrocławia znajduje się na stronie: https://bip.um.wroc.pl/artykul/203/63308/kalendarium-uchwaly-krajobrazowej-wroclawia

Z dokumentami Parku Kulturowego można zapoznać się pod adresem: https://www.wroclaw.pl/park-kulturowy-wroclaw

Katowice - prace nad uchwałą krajobrazową

W Katowicach rozpisano przetarg na wykonanie inwentaryzacji wybranych miejsc i obszarów miasta. Określono podział miasta na strefy oraz przygotowano wstępne założenia dla zasad i warunków, na potrzeby opracowania projektu uchwały. Przetarg wygrała firma PwC Polska Sp. z o.o., która po wykonaniu prac przedstawiła wnioski na spotkaniach z zainteresowanymi stronami.
30 października 2017 r. odbyło się ostatnie spotkanie konsultacyjne. Pod koniec 2017 r., miasto opublikowało wyniki konsultacji społecznych oraz stanowisko Prezydenta Miasta Katowice wobec zgłoszonych wniosków.

Przygotowano projekt, który 18 kwietnia 2023 r. trafił pod obrady Komisji Rozwoju Miasta. W skrócie założenia uchwały wyglądają następująco:

•  strefy – 4 oraz 2 podstrefy
• maksymalny format reklamy wolnostojącej – 36m2;
• reklama na elewacji podczas remontów – zapisy są nieprecyzyjne, dopuszczają 10% powierzchni na reklamę dla podmiotu wykonywującego remont;
•  szyldy – duże ograniczenia;
•  murale – 10% powierzchni muralu może zawierać treści reklamowe;
•  reklama cyfrowa – praktycznie zakazana
•  okres dostosowania – 4 lata;
•  warunki dostosowania – częściowo określone;
•  prawa nabyte – nieuwzględnione.

Należy pamiętać, że jest to projekt wstępny, który powstał przed ogłoszeniem wyroku Trybunału. Obecnie jest na etapie konsultacji wewnętrznych. Więcej informacji o jego docelowym kształcie może pojawić się na początku drugiego kwartału 2025 r. Należy pamiętać, że Katowice mają w planach miejscowych wiele przepisów odnoszących się do reklam.

Z informacjami o ostatnich konsultacjach z 2017 r. można zapoznać się na stronie:

https://www.katowice.eu/Konsultacje/Strony/uchwa%C5%82a-krajobrazowa.aspx

Projekt uchwały oraz przewodnik po jej zapisach znajduje się na stronie: https://esesja.pl/214359